Sốt xuất huyết là một căn bệnh truyền nhiễm cấp tính, bệnh thường xảy ra vào mùa mưa (khoảng từ tháng 5 – 11 hàng năm). Cho đến bây giờ việc điều trị sốt xuất huyết theo y học hiện đại chủ yếu là điều trị theo triệu chứng, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Việc ứng dụng đông y điều trị sốt xuất huyết ở giai đoạn đầu đem lại hiệu quả tốt.

1. Triệu chứng sốt xuất huyết và phân độ theo Y học hiện đại

Sốt xuất huyết Dengue là một loại bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra thông qua trung gian truyền bệnh là muỗi vằn Aedes aegypti. Bệnh có thể xảy ra quanh năm, nhưng thường tập trung vào mùa mưa. Bệnh có thể gặp ở cả trẻ em và người lớn, song trẻ em mắc nhiều hơn.

Đặc điểm của sốt xuất huyết Dengue là sốt kèm theo triệu chứng xuất huyết và thoát huyết tương. Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh có thể dẫn đến tình trạng sốc do giảm thể tích tuần hoàn, rối loạn đông máu, suy tạng, thậm chí có thể dễ dẫn đến tử vong.

Bệnh sốt xuất huyết được chia làm 4 độ theo mức độ nặng nhẹ của bệnh như sau:

• Độ I: Bệnh nhân có biểu hiện sốt đột ngột, kéo dài 2 – 7 ngày, làm dấu hiệu dây thắt dương tính.
• Độ II: Bệnh nhân có các biểu hiện của độ I, kèm theo dấu hiệu xuất huyết tự nhiên ở dưới da và niêm mạc, thường là từ ngày thứ 2 – 3 của bệnh trở đi.
• Độ III: Bệnh nhân có các dấu hiệu suy tuần hoàn, mạch nhanh nhỏ, hạ huyết áp hoặc huyết áp kẹt, kèm theo các dấu hiệu khác như là da lạnh và ẩm, bứt rứt, vật vã hoặc li bì. Các triệu chứng này thường có thể xảy ra vào ngày thứ 3 – 6 của bệnh.
• Độ IV: Bệnh nhân bị sốc nặng, mạch nhanh nhỏ và khó bắt, huyết áp không đo được (huyết áp = 0).

Hiện nay, Y học hiện đại cũng chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sốt xuất huyết, chủ yếu là điều trị triệu chứng và điều trị hỗ trợ. Phương pháp phòng bệnh hiệu quả là sử dụng vaccine phòng chống sốt xuất huyết.

2. Điều trị sốt xuất huyết bằng Y học cổ truyền

Cho đến thời điểm hiện tại, thì y học hiện đại vẫn chưa có thuốc đặc hiệu điều trị bệnh sốt xuất huyết, chủ yếu vẫn dừng ở mức điều trị triệu chứng.

• Trong điều trị bệnh sốt xuất huyết, điều quan trọng nhất là cần phát hiện dấu hiệu tiền sốc (độ III), để có thể xử trí kịp thời bằng hồi sức nội khoa y học hiện đại nhằm giảm tỷ lệ tử vong.
• Khi chưa có dấu hiệu tiền sốc (tương ứng với độ I và độ II), điều trị đơn thuần bằng Y học cổ truyền tỏ ra có hiệu quả tốt.

Trong Y học cổ truyền, bệnh sốt xuất huyết được xếp vào nhóm Ôn bệnh. Nguyên nhân chủ yếu là do nhiệt tà xâm phạm vào phần Vệ, Khí, Dinh, Huyết.

• Nhiệt độc tấn công vào phần Vệ khí sẽ gây sốt cao, tấn công vào phần Dinh gây ra ban chẩn (xung huyết), tấn công vào phần Huyết gây xuất huyết. Ở giai đoạn nặng bệnh có thể chuyển thành chứng Quyết: Mức độ nhẹ là nhiệt quyết (tương đương với sốc nhẹ – độ III); nặng sẽ là hàn quyết (tương đương với sốc nặng – độ IV).
• Nguyên tắc điều trị cơ bản của Y học cổ truyền đối với bệnh sốt xuất huyết là thanh nhiệt, giải độc, lương huyết, chỉ huyết. Thanh nhiệt giải độc để loại trừ nguyên nhân gây bệnh là nhiệt độc, lương huyết chỉ huyết để làm mát huyết, đưa huyết về trạng thái bình thường và để cầm máu.

3. Một số bài thuốc được đông y điều trị sốt xuất huyết

3.1. Bài thuốc Tang cúc ẩm

Bệnh nhân mới chỉ có sốt cao (chưa có xuất huyết) tương đương với độ I theo phân độ của Y học hiện đại. Pháp điều trị là: Sơ biểu, thanh nhiệt, giải độc. Sử dụng bài thuốc Tang cúc ẩm gia giảm với các vị thuốc sau: Lá dâu 12g; Cát cánh 6g; Cúc hoa 12g; Mạch môn 8g; Kim ngân hoa 12g; Hoàng cầm 8g; Liên kiều 12g; Quả dành dành 8g; Bạc hà 6g. Sắc ngày 1 thang, chia uống 2 -3 lần trong ngày, uống khi thuốc còn ấm.

3.2. Một số bài thuốc dành cho bệnh nhân đã xuất huyết.

Trường hợp bệnh nhân đã có xuất huyết, sử dụng pháp điều trị là: Thanh nhiệt, giải độc, lương huyết, chỉ huyết. Có thể sử dụng một trong hai bài thuốc sau:

Bài thuốc tham khảo số 1 với các vị thuốc sau: Cỏ nhọ nồi (sao vàng) 20g; Cối xay (sao vàng) 12g; Rễ cỏ tranh 20g; Sài đất 20g; Kim ngân 12g; Hạ khô thảo (sao qua) 12g (Nếu không có hạ khô thảo có thể thay bằng bồ công anh 12g); Hòe hoa 10g; Gừng tươi 3 lát. Một số vị thuốc nam điều trị sốt xuất huyết có thể dùng tươi như là: Cỏ nhọ nồi, cối xay, rễ cỏ tranh. Cách dùng, cho 600 ml nước sạch cùng với 1 thang thuốc vào ấm, đun sôi 30 phút, để ấm, chia uống ngày 3 lần.

Bài thuốc nam điều trị sốt xuất huyết gồm có:

• Rễ cỏ tranh 8g (Có thể thay thế bằng: Râu ngô, râu mèo, mã đề, rễ thơm-dứa).
• Rau má 8g (Có thể thay thế bằng: Rau đắng lá lớn, tinh tre, khổ qua).
• Lá muồng trâu 4g (Có thể thay thế bằng: Vỏ cây dại, lá mơ lông).
• Cỏ mần trầu 8g (Có thể thay thế bằng: Lá dâu tằm, kim ngân hoa, rau sam).
• Ké đầu ngựa 4g, cam thảo nam 4g, gừng 2g (Có thể thay thế bằng: Củ riềng, vỏ bưởi, vỏ phật thủ).
• Củ sả 4g.
• Trần bì 4g.

Sắc ngày 1 thang, chia uống 2-3 lần trong ngày, nên uống khi thuốc còn ấm.

Liều lượng thuốc đông y điều trị sốt xuất huyết cho trẻ em như sau:

• Trẻ em từ 6 – 14 tuổi: Sử dụng với 1/2 liều người lớn.
• Trẻ em 15 tuổi trở lên: Sử dụng bằng liều người lớn.
• Trẻ còn bú mẹ đến 5 tuổi nên chuyển sang truyền nhiễm nhi để được điều trị phù hợp.

Giai đoạn phục hồi chủ yếu nghỉ ngơi. Để nâng cao thể trạng, phục hồi sức khỏe nhanh chóng, bệnh nhân có thể sử dụng thêm các thuốc Y học cổ truyền có tác dụng bổ khí huyết, bổ âm. Thuốc Y học cổ truyền có tác dụng rất tốt trong việc nâng cao thể trạng, phục hồi sức khỏe.

Nếu bệnh nhân có biểu hiện mệt mỏi nhiều, ăn kém, không muốn ăn, có thể sử dụng bài thuốc Bổ trung ích khí thang, gồm có: Đảng sâm 16g; Thăng ma 08g; Bạch truật 12g; Cam thảo 06g; Trần bì 08g; Đương quy 12g; Hoàng kỳ 12g; Sài hồ 10g. Sắc ngày 1 thang, chia uống 2-3 lần trong ngày, uống khi thuốc còn ấm.

4. Lưu ý khi điều trị sốt xuất huyết bằng Y học cổ truyền

Điều trị sốt xuất huyết bằng Y học cổ truyền có hiệu quả cao ở giai đoạn đầu của bệnh, tương ứng với mức độ I và độ II theo cách phân loại của y học hiện đại. Điều trị giúp hạn chế bệnh chuyển nặng và giúp bệnh nhân hồi phục sức khỏe nhanh hơn.

Mặc dù bệnh sốt xuất huyết đa phần có thể tự khỏi nhưng vẫn có một tỷ lệ nhỏ có khả năng chuyển nặng. Tuy nhiên người bệnh thường không có chuyên môn nên rất khó để phân biệt dấu hiệu trở nặng. Trong khi bệnh lại chuyển biến nhanh, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời thì có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, thậm chí là tử vong.

Ngoài ra, do triệu chứng ban đầu của bệnh sốt xuất huyết khá giống với triệu chứng nhiễm COVID-19 hiện nay. Vì vậy mọi người càng phải đặc biệt chú ý, không nên chủ quan khi có các dấu hiệu của bệnh. Nếu bạn không phân biệt được các dấu hiệu trở nặng, bạn nên đến các cơ sở y tế gần nhất để được khám và điều trị.

Nguồn tham khảo: Vinmec